Review tiểu thuyết “Về với gia đình” – Khởi đầu đầy xúc cảm của Hector Malot

Review tiểu thuyết Về với gia đình không chỉ là một hành trình ngược dòng về tác phẩm đầu tay của văn hào Hector Malot, mà còn là dịp để độc giả khám phá những giá trị sâu sắc về gia đình, lòng nhân ái và giáo dục nhân cách trong văn học Pháp thế kỷ XIX. Với nhân vật chính là cậu bé Romain Kalbris – người mang theo ước mơ, mất mát và cả khát vọng được yêu thương – tác phẩm mở ra một thế giới đầy thử thách nhưng cũng ấm áp niềm tin.

“Không có con đường nào dẫn đến trái tim người đọc nhanh hơn một câu chuyện được kể bằng cảm xúc thuần khiết.”

Đó dường như là triết lý ngầm mà nhà văn Pháp Hector Malot gửi gắm qua tiểu thuyết đầu tay Về với gia đình (Romain Kalbris, 1869) – một tác phẩm giàu tính nhân văn, đặt nền móng cho những kiệt tác sau này như Không gia đình và Trong gia đình.

1. Khi văn chương là bệ đỡ của giáo dục nhân cách

Trước khi trở thành một trong những trụ cột của văn học thiếu nhi Pháp, Hector Malot chọn Về với gia đình để bắt đầu hành trình của mình – và đó là một lựa chọn đầy chủ đích. Trong bối cảnh hậu Cách mạng công nghiệp, khi sự chênh lệch giai cấp và nỗi bất ổn xã hội lên cao, Malot không chọn viết về những người hùng cách mạng hay những người trưởng thành phi thường. Ông chọn một cậu bé – một linh hồn non nớt – để soi rọi bản chất nhân tính, lòng trắc ẩn và vai trò của giáo dục.

Câu chuyện xoay quanh Romain Kalbris, cậu bé chín tuổi có mơ ước trở thành thủy thủ giống người cha đã hy sinh ngoài biển khơi. Từ đó, hành trình phiêu lưu được dẫn dắt qua một loạt thử thách – không chỉ là thử thách về địa lý hay hoàn cảnh, mà là thử thách về tình cảm, đạo đức và bản lĩnh.

2. Review tiểu thuyết “Về với gia đình”

“Về với gia đình” không phải một bản ballad ngọt ngào. Nó chất chứa những mâu thuẫn đậm màu hiện thực. Sau cái chết của cha, Romain bị mẹ gửi đến sống với người bác – người đại diện cho sự tằn tiện, ích kỷ và thiếu thốn tình thương. Chính từ nơi tưởng chừng là gia đình ấy, Kalbris buộc phải bỏ trốn để tìm lại chính mình và một thế giới mà em có thể thuộc về.

Điều khiến tác giả Hector Malot nổi bật không nằm ở cốt truyện kịch tính, mà ở cách ông khéo léo cài cắm những xung đột nội tâm vào từng bước trưởng thành của nhân vật. Người đọc cảm nhận rõ một đứa trẻ đang dần khám phá: Thế nào là người tốt? Liệu sự tử tế có còn tồn tại trong thế giới người lớn đầy phán xét?

3. De Bihore – biểu tượng của tri thức khai sáng và tình thương vô điều kiện

Trong kết cấu truyện đầy thăng trầm của Về với gia đình, nếu Kalbris là hiện thân cho tâm hồn trẻ thơ đang vật lộn giữa mất mát và khao khát yêu thương, thì ông lão de Bihore chính là điểm tựa tinh thần – một “ngọn hải đăng” đúng nghĩa mà nhà văn Hector Malot đã dụng công xây dựng như một biểu tượng của trí tuệ khai sáng, giáo dục khai phóng, và tình thương không điều kiện.

Không sở hữu quyền lực vật chất, cũng không đến từ một dòng dõi cao quý, de Bihore lại tỏa sáng bằng chính sự điềm tĩnh, minh triết và lòng nhân hậu vô bờ. Ông không chỉ dạy Kalbris cách đọc, viết hay hiểu thế giới, mà còn dạy cậu cách làm người – biết sống trung thực, biết đồng cảm, biết yêu thương cả khi bị tổn thương. Trong cách ông hành xử, không có sự trừng phạt khắc nghiệt, mà chỉ có sự thấu hiểu và nâng đỡ, như thể ông nhận lấy cậu bé ấy như một mảnh đời lạc lõng cần được chở che.

De Bihore được Malot xây dựng như một nguyên mẫu lý tưởng của kiểu “người thầy khai sáng” trong truyền thống giáo dục phương Tây. Ở đó, người thầy không đơn thuần là người truyền đạt kiến thức, mà là người khơi mở nhân tính, đánh thức phẩm giá con người, và gieo niềm tin rằng tri thức gắn liền với đạo đức mới là nền tảng vững chắc nhất cho một đời sống đúng nghĩa. Có thể thấy rõ ảnh hưởng của tư tưởng Khai sáng Pháp – đặc biệt là Rousseau – trong cách Malot đề cao vai trò của giáo dục cá nhân và tình thương như những yếu tố tiên quyết của một xã hội tiến bộ.

Điều đáng quý là Malot không áp đặt bài học một cách giáo điều, mà để nó tự thấm qua từng tình tiết, từng lời nói nhỏ nhẹ của de Bihore. Câu chuyện vì thế không biến thành một bài giảng, mà trở thành một dòng suối âm thầm, dẫn dắt người đọc – đặc biệt là độc giả nhỏ tuổi – đi qua những vùng đất tâm hồn phức tạp, để rồi vỡ òa trong sự thức tỉnh đầy dịu dàng.

Thông qua nhân vật này, tác giả Hector Malot đã gửi gắm một thông điệp nhân sinh sâu sắc – vẫn còn nguyên giá trị cho đến hôm nay:

“Không có của cải nào quý hơn một người thầy tử tế. Không có gia sản nào lớn hơn sự thương yêu thật lòng. Và không có quyền lực nào đủ mạnh để thay thế được sức mạnh của một nền giáo dục nhân bản.”

Trong thời đại mà nhiều người vẫn còn xem giáo dục như công cụ thi cử, thì lời nhắc nhở của de Bihore – và qua đó là tiếng nói của Malot – vang lên như hồi chuông tỉnh thức. Nó không chỉ dành cho trẻ nhỏ, mà còn cho cả người lớn – những người đang định hình thế hệ kế tiếp, trong gia đình, trong lớp học và trong toàn xã hội.

De Bihore, vì thế, không đơn giản là một nhân vật phụ. Ông chính là linh hồn đạo lý của tác phẩm – người thầy âm thầm giúp Kalbris “về với gia đình” không chỉ bằng địa lý, mà bằng cả ý nghĩa sâu xa của hai chữ “trở về”: Trở về với nhân tính, với lòng yêu thương, và với cái tốt đẹp nhất trong mỗi con người.

4. Khi bản dịch mới trở thành cuộc đối thoại giữa di sản và hiện đại

Trong lần tái bản đặc biệt tháng 6/2025, Về với gia đình – Hector Malot tiểu thuyết đầu tay – đã được khoác lên diện mạo mới đầy trân trọng và tinh tế. Dưới bàn tay chuyển ngữ của PGS.TS Lê Đình Chi và sự đầu tư từ Đông A Books, bản dịch không chỉ trung thành với nguyên tác mà còn giữ được phong vị cổ điển đặc trưng của văn học Pháp thế kỷ XIX.

Điểm nhấn ấn tượng chính là loạt tranh minh họa phục dựng từ họa sĩ Émile Bayard – người từng minh họa cho Những người khốn khổ của Victor Hugo – tạo nên một lớp “chất liệu thị giác” đầy cảm xúc, như nối liền hai thế kỷ văn học. Bản dịch này không đơn thuần là tái bản, mà là một phiên bản phục dựng tinh thần, thể hiện sự tôn kính sâu sắc dành cho di sản Hector Malot và các dịch giả tiền nhiệm như Hà Mai Anh, Nguyễn Bích Hằng.

5. Vị trí trong bộ ba tiểu thuyết giáo dục: “Về với gia đình” – viên gạch nền vững chắc

Truyện “Về với gia đình” là tác phẩm mở đầu cho bộ ba Sách văn học thiếu nhi Pháp kinh điển của tác giả Hector Malot, bên cạnh Không gia đình (1878) và Trong gia đình (1893). Dù không sở hữu sức lan tỏa mạnh mẽ như Không gia đình, tiểu thuyết này vẫn giữ vai trò nền móng – một “bản nháp đầy cảm xúc” định hình phong cách văn chương giàu tính nhân đạo và giáo dục mà Malot theo đuổi suốt đời.

Nhà văn Hector Malot (1830–1907) bước vào văn nghiệp từ năm 1859 với tiểu thuyết đầu tay Les Amants (Những người tình), sau khi rẽ hướng từ ngành luật sang văn chương. Trong hơn 70 tác phẩm để lại, điểm nhất quán là sự tin tưởng tuyệt đối vào phẩm giá con người, lòng trắc ẩn, và khả năng vươn lên từ nghịch cảnh – những yếu tố hiện hữu rõ rệt ngay từ Về với gia đình.

Chính sự mộc mạc, chân thành trong những trang viết đầu tiên này đã đặt nền cho thành công vang dội của Không gia đình, và xác lập vị thế của nhà văn Hector Malot như một tượng đài trong nền văn học thiếu nhi Pháp. Ông không tạo ra những anh hùng phi thường, mà kể lại hành trình của những con người bình dị, đầy khuyết điểm nhưng cũng đầy hy vọng – và nhờ đó, văn chương của ông vượt khỏi mọi giới hạn của thời gian.

6. Vì sao “Về với gia đình” vẫn là một cuốn sách nên đọc hôm nay?

Review tiểu thuyết Về với gia đình không chỉ đơn thuần là nhìn lại một tác phẩm văn học, mà là lời mời gọi quay về với những giá trị nhân bản cốt lõi trong mỗi chúng ta. Trong một thế giới đang bị cuốn vào tốc độ và tiện nghi vật chất, câu chuyện của Romain Kalbris nhắc nhở rằng: “Trưởng thành không phải là biết nhiều điều hơn, mà là biết yêu thương đúng cách.”

Và chính điều đó khiến tác phẩm Về với gia đình không chỉ là Sách văn học thiếu nhi Pháp kinh điển, mà còn là một tấm gương soi lại trái tim người lớn – những ai đã từng là trẻ thơ, và đang mơ được trở về đúng nơi mình thuộc về.